Tâm lý đám đông trong đầu tư chứng khoán mô tả tâm lý tổng thể điều khiển xu hướng thị trường và hành động giá. Thay vì là những tác nhân lý trí, con người bị ảnh hưởng rất nhiều bởi những thành kiến về nhận thức và cảm xúc và chịu sự chi phối của bản năng bầy đàn. Tất cả những điều này cho thấy rằng thị trường không phải là động cơ hiệu quả của tính hợp lý mà kinh tế học chính thống giả định. Việc nắm bắt tốt hành vi của đám đông là rất quan trọng để tiết lộ hoạt động của các chỉ báo kỹ thuật nhất định. Dù vậy, nếu không có những chính kiến nhất định mà xuôi theo đám đông, hậu quả là bạn dễ dàng gặp rủi ro và thua lỗ.
Nhiều nhà đầu tư thua lỗ do mắc tâm lý đám đông
Theo thống kê của một công ty chứng khoán thuộc top 5 tại Việt Nam. Vòng quay bình quân của một nhà đầu tư cá nhân là 2,59 năm. Tức là từ lúc họ tham gia thị trường chứng khoán đến lúc rời bỏ thị trường là 2,59 năm. Việc các nhà đầu tư rời bỏ thị trường sau một thời gian ngắn là thực tế đáng buồn. Nguyên nhân thì có rất nhiều từ thiếu kiến thức đến việc coi đầu tư chứng khoán như “đánh bạc”. Trong đó tâm lý đám đông là nguyên nhân muôn thuở mà khiến nhiều nhà đầu tư thua lỗ lớn nhất.
Các nguyên tắc của tâm lý đám đông làm nền tảng cho các động lực đằng sau phân tích kỹ thuật. Một chiến lược giao dịch xác định cơ hội bằng cách phân tích xu hướng giá và khối lượng trong lịch sử. Tâm lý của thị trường thực sự khó dự đoán. Đặc biệt là khi con người chịu ảnh hưởng lớn của nó. Nhưng có một số chỉ báo đáng tin cậy giúp các nhà đầu tư dễ dàng đưa ra những thay đổi theo hướng.
Giao dịch đầu tư bị ảnh hưởng bởi tâm lý thị trường
Tâm lý đám đông dùng để chỉ một nhóm các nhà đầu tư hay nhà đầu tư riêng lẻ. Họ thường dựa vào hành động của các nhà đầu tư khác để hành động. Khi người khác mua vào, mình cũng mua vào. Khi người khác bán ra, mình cũng bán ra. Tâm lý đám đông thường xuất hiện trong hai trường hợp. Một là, nhà đầu tư quá hưng phấn. Hai là, nhà đầu tư quá sợ hãi. Cả hai trường hợp đều nguy hiểm như nhau. Quá hưng phấn sẽ tạo ra giá ảo, không thực chất. Còn quá sợ hãi thì bán tháo tất cả để “cắt lỗ”.
Tâm lý đám đông trên thị trường chứng khoán là yếu tố quan trọng tác động đến sự tăng hay giảm giá cổ phiếu. Khi đám đông cùng nhau mua cổ phiếu thì giá sẽ tăng và ngược lại. Đây được cho là một nhược điểm cố hữu trên thị trường chứng khoán toàn cầu nói chung và Việt Nam nói riêng. Khi thị trường tiêu cực, đó dễ dàng gây ra hiệu ứng domino (phản ứng chuỗi). Đồng thời tạo ra một chuỗi thay đổi tuyến tính khiến thị trường trở nên hoảng loạn. Gây ra việc bán tháo cho các nhà đầu tư.
Những bài học từ thực tế về tâm lý đám đông
Câu chuyện thực tế thị trường
Thực tế này diễn ra rất nhiều, có thể nói là phổ biến trên thị trường chứng khoán. Năm 2006, nhiều nhà đầu tư đã bán cổ phiếu FPT với giá 200.000 đồng/cp. Bởi vì lý do giá này đã quá cao. Sau đó giá cổ phiếu tiếp tục tăng mạnh và họ mua lại với giá 500.000 – 600.000 đồng/cp. Kết quả là thua lỗ nặng nề. Thậm chí có người đã cắt lỗ cổ phiếu này ở giá 50.000đ chỉ hơn 2 năm sau đó.
Ở châu Âu, thiên tài vật lý Newton từng mất trắng tài sản của mình vì cổ phiếu South Sea. Newton mua cổ phiếu South Sea ở mức giá khoảng 130 Bảng vào đầu tháng 1/1720. Đến tháng 4/1720, Newton chốt lãi trên 100%. Nhưng đến tháng 6/2020, cổ phiếu South Sea tăng giá lên 1.050 Bảng và Newton quay lại mua cổ phiếu vào giai đoạn này.
Đến tháng 9/1720, giá cổ phiếu South Sea giảm giá còn dưới 130 Bảng. Newton đã mất trắng 20.000 Bảng, tương đương hàng triệu USD ngày nay. Sau khi mất phần lớn tài sản, ông phải thốt lên rằng. “Tôi có thể đo đạc được chuyển động của các thiên thể. Nhưng chẳng thể nào đo được sự điên rồ của con người”.
Nhà đầu tư nên làm gì để không gặp rủi ro?
Từ câu chuyện trên, bài học rút ra cho nhà đầu tư:
– Thứ nhất, trên thị trường chứng khoán, phần thắng không thuộc đám đông. Vì thế hãy tư duy độc lập và hành động theo lý trí.
– Thứ hai, để thành công, hãy mua cổ phiếu khi định giá hấp dẫn thay vì theo tin đồn.
Thực tế cho thấy, nhà đầu tư nhỏ lẻ thường nghe ngóng thông tin nội bộ hay những thông tin đột biến về doanh nghiệp nào đó. Mục đích để mua cổ phiếu với kỳ vọng tăng giá mạnh trong tương lai. Bên cạnh đó, tâm lý thích mua theo các tin đồn rỉ tai nhau về tin tức cổ phiếu. Nó cũng chi phối phần lớn quyết định mua bán, giao dịch của nhà đầu tư cá nhân. Điều này góp phần tạo ra tâm lý đám đông của các nhà đầu tư cá nhân chạy theo tin đồn thất thiệt. Những thông tin không chính xác hoặc những cổ phiếu có nhu cầu mua ảo do bị một hoặc một số nhóm người thao túng.
Nắm chắc 4 lưu ý này để không cuốn theo đám đông
Để không bị cuốn theo đám đông thì nhà đầu tư cần trang bị cho mình về kiến thức và chiến lược giao dịch cụ thể:
– Một là, lên lịch các sự kiện quan trọng để nắm bắt được điểm rơi khi nào sự kiện đó xảy ra.
– Hai là, hiểu được sự kiện đó có tác động đến thị trường như thế nào.
– Ba là, phân tích mức độ ảnh hưởng của sự kiện đối với thị trường chung và các công ty cụ thể.
– Bốn là, lên kịch bản cho các kế hoạch rõ ràng để không bị cuốn theo đám đông.
Nhà đầu tư huyền thoại ngài Warren Buffett đã nói: “Các bạn đừng chạy theo đám đông, hãy đặt đúng câu hỏi”.