Vốn của ngân hàng thương mại là giá trị tiền tệ do bản thân ngân hàng thương mại tự tạo lập. Hoặc là do NHTM huy động được dùng để cho vay, đầu tư, thực hiện dịch vụ kinh doanh khác. Đó chính là những thành phần tạo nên vốn của ngân hàng thương mại. Thực chất vốn của NHTM còn là các nguồn tiền tệ của những người có vốn tạm thời nhàn rỗi. Nếu ngân hàng không uy tín thì ngân hàng không thể tồn tại được lâu trên thị trường. Nguồn vốn chủ yếu trong ngân hàng đến từ vốn được huy động. Ngân hàng có thể huy động vốn qua nhiều nguồn khác nhau. Tuy nhiên, huy động vốn qua các kênh trái phiếu được ngân hàng thực hiện nhiều nhất.
Khái niệm về huy động vốn
Vốn huy động là những giá trị tiền tệ do ngân hàng huy động được từ các tổ chức kinh tế và các cá nhân trong xã hội thông qua quá trình thực hiện các nghiệp vụ tín dụng, thanh toán, các nghiệp vụ kinh doanh khác,… Vốn huy động chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn của ngân hàng thương mại. Nó đóng vai trò rất quan trọng trong mọi hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Vậy huy động vốn là gì? Huy động vốn là hoạt động của pháp nhân thương mại để tạo vốn hoạt động kinh doanh của mình. Nó được huy động dưới các hình thức như: vay vốn, huy động vốn, phát hành, chào bán chứng khoán, liên doanh, liên kết trong và ngoài nước; hình thành quỹ tín thác bất động sản.
Điểm cân đối vốn bị tác động từ hai chiều
Diễn biến đó được chú ý khi hệ thống NHTM Việt Nam đang đến gần mốc hẹn quan trọng. Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước, đến hết tháng 9 tới tỷ lệ tối đa vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn bắt đầu hạ xuống, theo lộ trình đã định bởi Thông tư 08 ban hành trong năm 2020. Theo thông tư này, giới hạn tỷ lệ trên chưa giảm mạnh ngay. Nó giảm từ 40% xuống 37%, áp dụng từ 01/10/2021, nhưng là điều chỉnh đáng chú ý đối với một số NHTM có tỷ lệ này cao trong thời gian qua. Cũng theo lộ trình của Thông tư 08, đến tháng 10/2022 giới hạn này sẽ tiếp tục co xuống 34%. Dự kiến đến 10/2023 sẽ xuống 30% – giới hạn từng áp dụng giai đoạn từ 2014 trở về trước.
Một xu hướng thể hiện rõ là nhiều NHTM đẩy mạnh cho vay bán lẻ. Trong đó tập trung ở cho vay tiêu dùng mua nhà và ô tô ( khoản vay hạn dài). Bên cạnh đó, cho vay trung và dài hạn doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. Theo đó, tỷ lệ cho vay trung và dài hạn của nhiều thành viên đã ở mức cao. Cân đối vốn của nhiều thành viên chịu tác động từ hai chiều dồn lại: giới hạn dùng vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn giảm xuống, nhưng tỷ trọng cho vay trung dài hạn tăng lên. Ứng xử với tác động này, một mặt các nhà băng tăng cường mở rộng mẫu số nguồn vốn huy động ngắn hạn, mặt khác trực tiếp gia tăng nguồn huy động trung dài hạn – điểm đang thể hiện rõ những tháng đầu năm nay.
Huy động vốn qua kênh trái phiếu tăng mạnh
Trái phiếu được phát hành với kỳ hạn 2-3 năm
Dữ liệu thống kê cho thấy, từ đầu năm đến nay, đặc biệt từ quý 2, nhiều NHTM dồn dập phát hành trái phiếu để huy động nguồn vốn trung dài hạn. Điểm được chú ý, ngoại trừ một vài thành viên có mục đích kê vốn cấp 2 để cải thiện hệ số an toàn vốn (CAR) với kỳ hạn dài (7-8 năm), thì phần lớn các đợt phát hành của các nhà băng ở kênh này hiện chỉ 2-3 năm với mục đích gia tăng nguồn vốn trung dài hạn đơn thuần. Mặt khác, quan trọng hơn, với kỳ hạn 2-3 năm, lãi suất huy động ở đây rất thấp. Nó mở ra cơ hội chi phí huy động nguồn vốn rẻ chưa từng có cho các NHTM. Xu hướng gia tăng huy động ở đây thể hiện nhanh chóng.
Theo thống kê của Công ty Chứng khoán Vietcombank – VCBS, nếu trong năm 2020 khối ngân hàng – tài chính chỉ chiếm 29% tỷ trọng lượng trái phiếu doanh nghiệp được phát hành, thì qua nửa đầu năm nay đã chiếm đến 36%. Cập nhật đến hết tháng 7, lũy kế 7 tháng đầu năm, nhóm các NHTM vẫn dẫn đầu với tổng giá trị phát hành ở kênh này với 95 nghìn tỷ đồng.
Trái phiếu phát hành với kỳ hạn 2-4 năm
Có tới 79% trái phiếu được phát hành với kỳ hạn từ 2-4 năm, lãi suất thấp từ 3-4,2%/năm. Trong đó, những ngân hàng có khối lượng lớn trái phiếu phát hành với lãi suất thấp, kỳ hạn ngắn hơn 5 năm gồm: ACB với 17.700 tỷ đồng, BIDV 12.397 tỷ đồng, LienVietPostbank với 10.900 tỷ đồng, VPBank với 9.900 tỷ đồng… Cơ hội nguồn vốn rẻ gắn với cơ cấu vững hơn cho trung dài hạn. Nó thể hiện rõ khi lãi suất chỉ từ 3-4,2%/năm, với kỳ hạn từ 2-4 năm. Đây cũng là vùng lãi suất thấp nhất từ trước đến nay mà các NHTM tiếp cận được qua kênh trái phiếu này.
Mục đích mà NHTM huy động vốn qua trái phiếu là gì?
Trước đó, trong năm 2020 – năm mà COVID-19 xảy ra và đẩy lãi suất rơi sâu, các ngân hàng vẫn phải trả lãi suất trung bình gần 6%/năm cho các kỳ hạn trung bình gần 4 năm. Năm ngoái VIB phát hành tới 15.580 tỷ đồng với kỳ hạn trung bình 3,2 năm, lãi suất trung bình tới 5,7%/năm; hay HDBank phát hành 13.898 tỷ đồng, kỳ hạn trung bình 3,7 năm, lãi suất trung bình 6,2%/năm… Bên cạnh cơ hội chi phí thấp, các NHTM đẩy mạnh huy động nguồn vốn qua kênh trái phiếu. Nhằm để chuẩn bị nguồn lực cho việc thực hiện Thông tư 08. Thực hiện hạ giới hạn tối đa vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn từ tháng 10 tới.
Cùng đó, theo VCBS, một khía cạnh khác đáng chú ý trong xu hướng này là Thông tư 01/2021/TT-NHNN được Ngân hàng Nhà nước ban hành ngày 31/3/2021 bỏ quy định về việc đối tượng mua trái phiếu của tổ chức tín dụng (TCTD) phát hành sơ cấp không bao gồm các TCTD khác. Theo đó, TCTD khác có thể mua trái phiếu TCTD trên thị trường sơ cấp. Đây cũng là một cấu phần đan chéo vốn, kinh doanh vốn trong hệ thống.